Verplichte pensioen-referenda; een slimme zet of een slechte keuze?

Op maandag 17 maart schreef de Volkskrant, ‘De Raad van State heeft een vernietigend oordeel geveld over het voorstel van NSC en BBB om verplichte pensioen-referenda te houden bij de overgang naar het nieuwe stelsel. Volgens de Raad is het plan “onvoldoende doordacht” en leidt het mogelijk tot verslechtering van pensioenen.’

‘Als het aan NSC en BBB ligt, moeten pensioenfondsen bij de overgang naar het nieuwe pensioenstelsel hun deelnemers eerst via een referendum raadplegen,’ aldus de Volkskrant. ‘Stemt een meerderheid van de deelnemers van een fonds tegen, dan blijft reeds opgebouwd pensioen in het oude stelsel. Enkel nieuw op te bouwen pensioen komt dan in het nieuwe systeem.’

‘Volgens NSC-Kamerlid Agnes Joseph, naast indieners Pieter Omtzigt (NSC) en Henk Vermeer (BBB) de belangrijkste aanjager van het plan, krijgen pensioendeelnemers door de referenda weer ‘het laatste woord’ over wat de grootste stelselwijziging ooit is.’

Individuele keuzes van deelnemers vaak nadelig voor eigen toekomst

‘Natuurlijk is het belangrijk om deelnemers centraal te zetten. Dat is uiteindelijk ook waar bij de nieuwe pensioenregelingen de focus ligt. Maar hoe pakt het voorstel van NSC en BBB uit op de lange termijn? Zijn deelnemers door meer zeggenschap via referenda, straks echt beter af?’ vraagt Renée Bies, Key Accountmanager bij Visma Idella. ‘Recente studies naar risicoprofielen en research van NetSpar laten zien dat de homo economicus – de mens die op basis van complexe financiële materie, overwogen lange termijnbeslissingen moet maken – hiertoe helaas niet in staat is. Een inconvenient truth. Want de uitkomsten laten zien dat het regelen van pensioenen beter kan worden overgelaten aan sociale partners en pensioenfondsen. Misschien geen populaire stelling, niet bon-ton en wellicht wat ouderwets en paternalistisch maar wel de waarheid.’

‘Verschillende pensioenfondsen merken bijvoorbeeld op dat de uitkomsten van recente risicoprofiel-vragen – waarbij de focus ligt op risicominimalisatie – vaak leiden tot allesbehalve optimale keuzes. Want op de lange termijn blijken de individuele keuzes van deelnemers juist nadelig voor hun pensioen. Dit gegeven maakt dat pensioenfondsen zich nu in een spagaat bevinden. Enerzijds is het belangrijk dat zij hun deelnemers betrekken bij vragen over hun persoonlijke financiële toekomst. Anderzijds leidt deze bewegingsvrijheid vaak tot keuzes die niet in het belang zijn van een gezond pensioen.’

Uitkomst van Thatcher’s Pensions Reforms biedt sombere blik op de toekomst

‘Wanneer we kijken naar het Verenigd koninkrijk, waar in de jaren ‘80 de volledige vrijgave van pensioengelden – de zogenaamde Thatcher’s Pensions Reforms – werd geïntroduceerd, zien we een somber toekomstbeeld. De pensioenarmoede steeg daar destijds met 20 à 30% en ironisch genoeg waren het niet de gepensioneerden die profiteerden maar de drank- en cruise-industrie. In het VK vielen twee groepen op door hun ineffectieve beslissingen aangaande hun pensioen.’

• Deelnemers met een bescheiden inkomen, die liever nu consumeren – denk aan de aanschaf van een nieuwe televisie – dan toekomstige financiële zekerheid hebben.
• Deelnemers met een hoger inkomen, die hun economisch en financieel inzicht overschatten, waardoor zij lange termijnbeslissingen maken die uiteindelijk slechter uitvallen dan gedacht.

Complexe financiële vraagstukken reduceren tot vereenvoudigde vragen

‘In Nederland is eenzelfde toekomstscenario zichtbaar,’ vertelt Renée. ‘Uit verschillende uitkomsten van risicoprofiel-vragen blijkt namelijk dat deelnemers vaak voor een te behoudend risicoprofiel kiezen, waardoor er te veel rendement blijft liggen. Met een minder hoog pensioen als gevolg. Maar niet alleen deelnemers hebben moeite om de juiste (financiële) inschatting te maken. Uit een bijeenkomst van accountants zo’n tien jaar geleden, bleek dat 90% van hen onbedoeld in de val van woekerpolissen belandde.’

‘Eenzelfde scenario is denkbaar in het kader van de voorgestelde referenda. Kunnen deelnemers zonder adequate achtergrondinformatie en (financiële) kennis, weloverwogen beslissingen maken over complexe financiële vraagstukken? En kunnen deze vraagstukken überhaupt worden gereduceerd tot de korte en vereenvoudigde vragen waaruit een referendum normaliter bestaat? Het zou ook mis kunnen gaan wanneer de vragen enigszins sturend worden opgesteld. Waardoor de antwoorden niet overeenkomen met de werkelijke stand van zaken.’

‘Het voorstel voor verplichte pensioen-referenda is sowieso opmerkelijk te noemen. Aan het nieuwe pensioenstelsel komt niet uit de lucht vallen. Hier bijvoorbeeld zo’n 15 jaar aan dialoog en Het Nationaal Pensioendebat vooraf. Bovendien is het nieuwe stelsel de wens van de sociale partners, welke over pensioenen gaan en niet de politiek.’

Financiële kennis, jarenlange professionele ervaring en zakelijk handelen

‘De plannen van Agnes Joseph lijken – al dan niet bewust – grenzen te stellen aan de Wet toekomst pensioenen (Wtp). Daarbij lijken de plannen naar aanleiding van bovenstaande bevindingen op voorhand onhaalbaar. Zo ontstaat het idee dat er eerder sprake is van een politieke manoeuvre om de Wtp te laten falen, dan een oprecht streven naar verbetering. Want is het überhaupt mogelijk om deelnemers complexe financiële beslissingen te laten nemen zonder gedegen begeleiding? Zij ervaren toenemende druk om hun eigen financiële koers te varen, zonder adequate achtergrondinformatie en (financiële) kennis.’

‘Het vraagstuk rond “individueel pensioen” lijkt te ingewikkeld om aan deelnemers over te laten,’ aldus Renée. ‘Een gezonde financiële toekomst vraagt om (financiële) kennis, jarenlange professionele ervaring en zakelijk handelen. Mag je dat allemaal wel verwachten van deelnemers? Dat is waar pensioenfondsen hun meerwaarde tonen. Zij hebben alle benodigde kennis en ervaring in huis om hun deelnemers te ondersteunen in een sociale of flexibele pensioenregeling. Keuzevrijheid is mooi, maar gericht (financieel) advies voor een financieel zekere toekomst is nog mooier.’